Među svim aktivnostima djece i omladine, ali i starijih širom Jugoslavije vjerovatno najomiljenija i najbrojnija je bila organizacija izviđača! Kretanje i snalaženje u prirodi, takmičenja, kampovanje, dizanje zastave, učenje raznim vještinama, kao što su “čitanje” karte, pravilna upotreba kompasa, signalizacija, vezivanje čvorova i podizanje šatora, organizacija kampa, smotre, noći ilegalaca, ali, isto tako, i drugarstvo, osjećaj pripadnosti, sigurnosti i odgovornosti uz veliku količinu dobre volje i samodiscipline – vrline su koje su izviđače oduvijek krasile.
Organizovani u vodove, čete i odrede, izviđači su privlačili pažnju svojom veoma jasnom strukturom, podjelom dužnosti, odgovornosti, zadataka i obaveza, ali, isto tako i veoma disciplinovanim, strpljivim i upornim edukativnim radom sa mladim generacijama. U njihovom radu posebno mjesto je zauzimala veoma uska saradnja sa garnizonima JNA (Jugoslavenska narodna armija) i štabovima TO (Teritorijalna odbrana), kao i opštinskim strukturama za ONO i DSZ (opštenarodna odbrana i društvena samozaštita).
Na području Jugoslavije izviđači se počinju organizovati već 1911. godine – prvo u Srbiji – Dr. Miloš Popović u okviru organizacije „Trezvena mladež“ inspirisan tekstovima Baden-Powellove knjige „Skautizam za dječake“, postaje i prvi starješina izviđačke organizacije u našim krajevima.
Nakon toga i u Hrvatskoj 1913. godine „Đačke izletne družbe“ djeluju po programu izviđača, da bi se već 1914. godine osnovalo “Hrvatsko skautsko udruženje”, koje, dakle, prihvata naziv „Skaut“ i nove uniforme. Godine 1915. slijedi organizacija izviđača u BiH u okviru Austro-ugarske monarhije, ali se onda sve aktivnosti gase zbog I svjetskog rata.
Od 1920. godine aktivnosti ponovo oživljavaju i proširuju se na teritoriju cijele kraljevine SHS, a poslije i kraljevine Jugoslavije. Već 1922. godine u Parizu predstavnici izvidnika Jugoslavije učestvuju na osnivačkom sastanku Svjetskog skautskog pokreta. U tom periodu radi se na organizaciji Saveza na nivou države, a 1924. godine održan je i prvi „Slet Saveza skauta kraljevine SHS“ u Sarajevu. U periodu od 1930. do 1940. godine rad Saveza ili njegovih pojedinih članova bio je zabranjivan ili otežan, što zbog političke, a što zbog teške ekonomske situacije. Nakon toga, a zbog izbijanja II svjetskog rata, prestaje rad izviđačke organizacije.
Nakon II svjetskog rata, u Bosni i Hercegovini se formira prvi odred, a 1953. godine Izviđačke organizacije jugoslovenskih republika udružile su se u Savez izviđačkih organizacija Jugoslavije (kasnije Savez izviđača Jugoslavije).
Naučene i uvježbane vještine trebalo je pokazati, ne samo unutar matičnog odreda, nego i u takmičenjima organizovanim na regionalnom ili republičkom nivou. No, pored rada bilo je tu uvijek i zabave, a veliku popularnost imala su logorovanja u prirodi, ljetovanja, a posebno mjesto u aktivnostima izviđačke organizacije zauzimale su smotre, kojih je između 1954. i 1987. godine održano ukupno osam.
Prva smotra održana je od 30. IV do 03. V 1954. na Banovom brdu (Košutnjak-Pionirski grad) u Beogradu sa 1.200 učesnika
Druga smotra održana je od 07. do 16. VIII 1957. na Palama kod Sarajeva (6.000 učesnika)
Treća smotra održana je 1961. na području cijele Jugoslavije
Četvrta smotra održana je od 01. do 10. VII 1966. na Fruškoj gori (10.000 učesnika)
Peta smotra održana je od 02. do 12. VII 1970. na Lescu (Bled) (7.500 učesnika)
Šesta smotra održana je od 01. do 14. VII 1975. na Petrovoj gori (6.000 učesnika)
Sedma smotra održana je od 01. do 10. VII 1983. na Tjentištu (9.000 učesnika)
Osma smotra održana je od 30. VI do 09. VII 1987. na Adi Ciganliji u Beogradu sa preko 12.000 učesnika.
Starosna struktura Članova SIOJ (Savez izviđačkih organizacija Jugoslavije):
– mlađi od 10 godina: poletarci i pčelice
– između 10-28 godina: izviđači i planinke
– stariji od 28 godina: brđani i brđanke
Odličja:
a) 1., 2. i 3. let za poletarce i pčelice (vještarstva su samo pokazatelj kompetencije)
b) 1., 2. i 3. zvijezda za izviđače i planinke
c) Partizanska zvijezda (nosilac postaje “Izviđač-partizan”), najviše odličje SIOJ, za doprinos razvoju i popularizaciji organizacije
Organizacija i činovi:
Vod i četa
• osnovne organizacione jedinice
• brojčano stanje čete, kao i broj četa, zavisilo je od veličine odreda, a nastojanje je bilo da čete budu podjednako velike – isto tako i vodovi, kao osnovne jedinice jedne čete
• za četu je bio odgovoran načelnik (ili komandir) čete, najčešće omladinac srednjoškolskog uzrasta.
Odred izviđača
• predvođen načelnikom (punoljetna iskusna osoba) imao je i svoj štab sačinjen od najaktivnijih članova, načelnika četa i starijih izviđača
• odredi su bili ili obični (SMB uniforma) ili porječani (plava uniforma).
Opštinski savez izviđača
• u slučaju da je na području opštine postojalo više odreda biran je opštinski štab sa podjednakim brojem članova iz svakog odreda
• predsjednik i sekretar bili su članovi opštinskog sistema ONO i DSZ
• manje opštine su imale samo jedan odred izviđača.
Savez izviđača (republike)
• svi odredi jedne republike bili su članovi republičkog SI
• jednom godišnje organizovane su smotra (ljeti) i konferencija (zimi)
• pored toga organizovane su i “škole” (Škola za načelnike odreda)
Savez izviđačkih organizacija Jugoslavije (SIOJ)
• obuhvatao sve izviđačke organizacije na području SFRJ.
Savez izviđača Bosne i Hercegovine obnovio je svoje članstvo u Svjetskoj organizaciji skautskog pokreta 1999. godine. Želja je Saveza izviđača biti organizacijom koja će mladom čovjeku pomoći u odabiru vlastitog puta otkrivanjem i doživljavanjem svijeta kroz život u prirodi.
Izviđači, naravno, i danas postoje i to u svim republikama druge Jugoslavije. Svojom aktivnošću i radom, oni i dalje privlače pažnju, iako ne više tako masovno kao nekad.
Poznati pjesnik MIROSLAV ANTIĆ – MIKA (1932 – 1986.g), i sam dugogodišnji član izviđačke organizacije, o izviđačima je, jednom prilikom, rekao:
“Možda nijedan psiholog neće uspjeti da objasni zašto su izviđači listom dobri ljudi. Tu nema pravila, nema recepta, tu postoji klima, nešto što formira i svijest i savjest, neka posebna toplina, neka lijepa svjetlost u očima. Biti izviđač, to znači u samom sebi biti zdrav, običan, praveden, sanjar, poeta i drug. U ovoj sveopštoj jurnjavi za egzistencijom, u ovim ekscesima, koji tu i tamo zahvataju mlade, izviđači su ona bijela, lijepa i čista strana mladosti.”
Danas se Savez izviđača u Bosni i Hercegovini sastoji iz 3 saveza i to: Savez izviđača Federacije BiH, Savez izviđača Republike Srpske i Izviđača Brčko Distrikta.
